Sinds 1992 wordt in opdracht van de PO Mosselcultuur tweemaal per jaar het mosselbestand in het sublitoraal van de westelijke Waddenzee geïnventariseerd. De bestandsopnamen vinden plaats ten behoeve van het opstellen van visplannen en de vergunningverlening voor de mosselzaadvisserij in het voor- en najaar. Daarnaast zijn de bestandsopnamen van belang voor de ontwikkeling van het visserij- en natuurbeleid (Natura 2000), waaronder de uitvoering van het Convenant Transitie Mosselsector en de effect- en ecosysteemstudies die in dat kader plaatsvinden.Een eerste inventarisatie vindt plaats na de broedval, in het najaar (augustus – september). Hierbij worden de nieuwe zaadbanken gelokaliseerd. Dit wordt gebruikt als basis voor de tweede inventarisatie die in het voorjaar plaatsvindt (maart – april). Op deze monitor worden de resultaten weergegeven uit de voorjaarsinventarisatie.

Naast mosselen worden ook alle andere aangetroffen soorten schelpdieren geïnventariseerd, alsmede enkele andere grotere bodemdiersoorten zoals krabben en zeesterren (>5 mm). Deze data zijn uniek, en tot op heden de enige bron met langjarige en gebiedsdekkende informatie over trends en verspreidingspatronen van bodemdieren in het sublitoraal van de westelijke Waddenzee en meer specifiek in de kombergingen Marsdiep en Vliestroom.

Omdat de inventarisatie primair is opgezet ten behoeve van de vergunningverlening voor de mosselzaadvisserij, wordt de informatie over andere soorten dan mosselen niet in jaarlijkse rapporten gepresenteerd. Wel zijn de gegevens binnen het MEGMA onderzoek naar de ontwikkeling van bodemdieren in de voor mosselzaad- en garnalenvisserij gesloten gebieden in de westelijke Waddenzee opgewerkt tot verspreidingskaarten en tijdreeksen.

Bij aanvang van de inventarisatie in 1992 richtte deze zich op soorten die van belang waren voor schelpdiervisserij in de Waddenzee (mossel, kokkel, zeester als belangrijke predator en zeepok als ongewenste aangroei bij levering van de mosselen). Later zijn daar andere soorten aan toegevoegd. Omwille van het in de hand houden van de verwerkingstijd van de monsters aan boord is in de beginjaren een aantal soorten soms ook weer buiten beschouwing gelaten. Mosselen (Mytilus edulis), kokkels (Cerastoderma edule) en zeesterren (Asterias rubens) worden vanaf het begin van de survey in 1992 geregistreerd. Strandgapers (Mya arenaria), Amerikaanse zwaardscheden (of 'mesheften', Ensis leeiEnsis leei) en nonnetjes (Limecola balthica) zijn vanaf 1993 jaarlijks geregistreerd met uitzondering van de jaren 1995 en 1996. Strandkrabben zijn pas vanaf 2001 geregistreerd. Muiltjes (Crepidula fornicata), Japanse oesters (Crassostrea gigas) en Penseel- en blaasjeskrabben (Hemigrapsus sp.) zijn geïntroduceerde soorten die pas later in de tijdreeks zijn aangetroffen, resp. in 2001, 2005 en 2009.

Het primaire doel van de inventarisatie van mosselen in het sublitoraal van de westelijke Waddenzee is het vaststellen van de verspreiding en actuele omvang van het mosselbestand, ten behoeve van uitvoering van het visserijbeleid. De inventarisatie is primair gericht op mosselen (Mytilus edulis). Daarnaast worden ook alle aangetroffen andere soorten schelpdieren, krabben en stekelhuidigen geregistreerd.

De bemonstering in het voorjaar vind plaats volgens een gestratificeerd monstergrid. Dit houdt in dat in de gebieden waar mosselen worden verwacht -(op basis van de najaarssurvey, survey gegevens uit eerdere jaren, en informatie van de Wadden Unit (LNV) en (garnalen)vissers - de monsterpunten dichter bij elkaar gelegd worden. Het hele gebied wordt daarvoor eerst opgedeeld in afzonderlijke "strata" en vervolgens worden binnen deze strata monsterpunten gelegd. De monsterdichtheid in strata waarin mosselen verwacht worden is daarbij hoger dan in strata waar minder of geen mosselen worden verwacht. Uitgangspunt bij het opstellen van het monsterprogramma is een standaardgrid van 500 x 500 m dat wordt uitgedund of verdicht, afhankelijk van de ligging van de mosselbanken en het maximaal aantal stations dat binnen de beschikbare (vaar)tijd (4 weken) kan worden bemonsterd (ca. 600). Omdat de mossel de doelsoort is en het voorkomen van mosselbanken van jaar tot jaar verschilt, verschilt ook de ligging van het grid van jaar tot jaar. Dit betekent dat op de plekken waar vaker mosselzaad voorkomt ook vaker gemonsterd is.

Er is gemonsterd met een aangepaste zuigkor, met een mesbreedte van 20 cm. Op ieder monsterpunt wordt gesleept over een afstand van ca. 150 m. Locaties dieper dan 10 meter zijn bemonsterd met een vergelijkbaar vistuig dat wordt voortgesleept aan een draad (bodemschaaf). Tijdens de bemonstering is gebruik gemaakt van DGPS-apparatuur van het schip voor positie en afstandsbepaling. Voor afstandsbepaling bij het monstername met de schaaf is gebruik gemaakt van een loopwiel met teller. Voor verdere details zie de survey rapportage.

De monsters zijn aan dek opgevangen en gespoeld over een 5 mm zeef. Bij grote vangsten is een deelmonster genomen op basis van volume. Uit (sub)monsters zijn alle levende schelpdieren (incl. krabben en zeesterren) verzameld, ontdaan van aangroei en gesorteerd op leeftijd en grootte. De onbeschadigde dieren zijn vervolgens per klasse geteld en gewogen (levend "natgewicht", ofwel "natgewicht", incl. schelp). Kapotte dieren zijn alleen geteld per grootteklasse. In de verdere berekeningen is aangenomen dat deze dieren hetzelfde individuele gewicht hadden als nog wel intacte dieren in het monster. Kapotte exemplaren zijn meegenomen in de aantallen indien het slot volledig aanwezig was (d.w.z. beide zijden van de 'scharnier' tussen beide kleppen) en vleesresten aanwezig waren. De verzamelde data zijn opgeslagen in een centrale database. Zie verder de survey rapportage.

Per locatie zijn de dichtheid (in aantal per vierkante meter) en biomassa (in gram vers gewicht per vierkante meter) bepaald. Van diep in de bodem levende soorten (Amerikaanse zwaardschede en strandgaper) wordt de biomassa niet bepaald. De biomassa van kapotte schelpdieren is berekend aan de hand van de gemiddelde gewichten van volledige exemplaren op die locatie. Indien dat gemiddelde niet kon worden berekend, omdat er geen hele individuen in hetzelfde monster zaten, is gerekend met respectievelijk het daggemiddelde of het gemiddelde over de gehele reis (campagnegemiddelde). Voor kapotte zwaardscheden, waar geen biomassa van gemeten kon worden, is gebruik gemaakt van een eerder vastgestelde breedte-gewichtsrelatie (regressie).

Per soort is het totale bestand als volgt berekend: voor alle monsterpunten is de biomassa per m² berekend, welke vervolgens is vermenigvuldigd met het corresponderende oppervlak van het gridvak binnen het corresponderende stratum. Gesommeerd geeft dit het totale geschatte bestand voor het bemonsterde gebied.

Dieplevende soorten zoals mesheften en strandgapers worden niet met een efficiëntie van 100% bemonsterd met de huidige monstertuigen. De gebruikte zuigkor en bodemschaaf dringen door tot een diepte van 7 cm in de bodem, waardoor van mesheften alleen de topjes worden gevangen en van strandgapers alleen delen van de sifons. Een deel van de dieren zal worden gemist, waarmee de gerapporteerde bestanden een onderschatting zijn van de werkelijke bestanden. Voor de vergelijking tussen jaren maakt dit geen verschil.

Van Stralen, M., D. van den Ende en K. Troost, 2019. Inventarisatie van het sublitorale wilde mosselbestand in de westelijke Waddenzee in het voorjaar van 2019. Bureau MarinX en Wageningen Marine Research. MarinX rapport 2019.187.

LNV, 2008. Convenant "Transitie Mosselsector en Natuurherstel Waddenzee" (link naar rapport)

LNV, 2010. Transitie van de Mosselsector, Plan van Uitvoering – Eindrapport. Uitgebracht door het ministerie van LNV namens de gezamenlijke convenantpartners. (link naar rapport)

K. Troost, M. van Stralen, J. Craeymeersch, D. van den Ende en M. van Asch, 2018. Ontwikkeling van bodemdieren in voor mosselzaad- en garnalenvisserij gesloten gebieden in de westelijke Waddenzee. Evaluatie na drie jaar monitoring. Wageningen Marine Research, rapport C013/18. (link naar rapport)

Troost, K., J. Craeymeersch, D. van den Ende, Y. van Es, M. van Asch en M. van Stralen, 2019. Ontwikkeling van bodemdieren in de voor mosselzaadvisserij gesloten gebieden in de westelijke Waddenzee. Evaluatie na vier jaar monitoring (2015-2018). Wageningen Marine Research, rapport C027/19. (link naar rapport)

Troost, K., D. van den Ende, M. van Asch en M. van Stralen, 2019. Ontwikkeling en verspreiding van schelpdieren en andere bodemdieren in het sublitoraal van de westelijke Waddenzee in de periode 1992-2017. Wageningen Marine Research, rapport C001/20. (link naar rapport)

Het WMR databeleid volgt het WUR databeleid ten aanzien van veilige en duurzame dataopslag (in het Engels). Bij gebruik van data ten behoeve van een publicatie of presentatie, op welke wijze dan ook, is een correcte bronvermelding verplicht en kan mede-auteurschap als vereiste gelden. Wanneer bij het gebruik van de data het vermoeden rijst dat de data niet correct is, moet dit worden gemeld bij WMR, en indien wettelijk vereist, ook bij andere partijen. WMR is op geen enkele wijze aansprakelijk voor (de gevolgen van) het gebruik van de data door derden. Resultaten, conclusies en aanbevelingen gebaseerd op gebruik van de data door derden worden niet automatisch onderschreven door WMR.